KASETYAN LANGGENG

-->

   KASETYAN LANGGENG

 (Kasetyanipun Dewi Satyawati saha Nyai Sugandhini dhumateng Prabu Salya)

Dewi Satyawati asma timuripun Dewi Pujawati

Prabu Salya asma timuripun R. Narasoma

Kacariyos malih sang prameswari Mandraka ingkang kepati nendra. Kusuma dewi Satyawati ingkang katilapaken ing raka Nata nedhengipun kepati nendra dupi wungu kantun anggono, kumelaping penggalih sang putri, yayah pinecat yitmanipun. Bawanipun putri wredha siwine brahmana gentur tapa, sanadyan kebyukan duhkita matumpa-tumpa, sang putri meksa widagdameper rengating driya. Ewa dene saking awrating panandhang ingkang ginibeng sumuking tyas tikbra meksa kongas ing wadana sumung-sumung yayah sinecang. Liwunging rudatos sebab dhatenging bebeya pinten-pinten ingkang boten kenging sinimpangan, kusuma dewi Satyawati malah ajeng anggelengaken tekad ingkang kedah tinempuh. Mila sanadyan boten pepayon dhateng sanggyaning emban cethi parekan, sang dewi lajeng cecawis upakartining karya amrih sampad purnaning lampah.

Emban Sugyandini ingkang setya ing Gusti, sanadyan mboten winedharan, ewa dene saged ndungkap gegebenganing karsa sang prameswari. Saking genging tresna ing Gusti, ciptaning manah nyai Sugandhi namung nedya labuh sabaya pati. Sang Prameswari uga tanggap dhateng greget osikipun abdi kinasih nyai  Sugandini. Mila sanadyan kanthi sinamar, sang prameswari ugi lajeng kersa medharaken gelenging karsa. Pangandikanipun : “ Biyung emban ! Sapungkure ingkang sinuwun mangkat perang madeg Senopati ngalaga, kejaba wus ngira apa kang bakal tinemu, kiraku, biyung emban uga wus nduga laku endi kang dak tindakake.

Aturipun Sugandini : inggih-inggih Gusti! Sakadaring manah cubluk, kilap leres lepatipun, kula meka kedah-kedah ndherek ngraosaken. Namung kemawon, inggih sirik lamun ngrumiyinana karsaning Gusti. Mila pepuntoning manah kula, sanadyan dumugi ing hari Loka, mugi pinarengan tetep nyethi ing paduka Gusti.

 Midhanget aturipun abdi makaten punika, sanalika pengalihipun prameswari kados pinengan korining kabagyan ingkang anggunturi kanugrahan tanpa upami. Saking lubering punggawa rena ngantos numusi kuwunging wadana kadi kinaweng wangkawa. Pangandikanipun : “Sukur ta biyung emban, yen mengkono antepmu. Saka wedharing aturmu iku, sanadyan sajroning kasepen kang isi panandhang matumpa-tumpa iki, pangrasaku kaya isih pinayungan dewaning kabagyan. Mung bae, sepira gedhening panarimaku, ayake muhung Hyang jagadpratingkah kang ngawuningani.

Kempaling kawula Gusti nyai Sugandini kalayan Kusuma Ratu Satyawati ingkang sampun golong karsa manunggil tekad, kala semanten lajeng pating kremuk, receh pangandikanipun sami ginem raos rungiding sastra tanpa tulis ingkang sami kasarira. Careming raos pamoripun sang kridha. Kakalihipun kala semanten, candranipun kadi sesotya ing emban.  Bagaskara gumlewang ing iring kilen wanci langsir surya kapara sepuluh, geder suwaraning panggresahipun para prajurit ingkang kaplajeng saking palagan, sadaynipun sami angluh karerantan sabab Senopatining para Barisan Kurawa Prabu Salaya sampun kasambuting rena lena ing palagan. Miyarsagedering pawartos makaten punika, sang prameswari boten gugup boten kaget. Kala semanten lajeng medhot klimah anggenipun ginem raos kalayan nyai Sugandini. Pangandikanipun : “Biyung emban! Aku kok lam-lamen kudu mulat wadanane Gustimu ingkang Sinuwun. Atiku nganti cengklungen kaya ditinggal lelayaran kang ora kawruhan lawase. Ambok aku kok terake nyusul ingkang Sinuwun ta biyung!

Aturipun nyai Sugandini : Ambok inggih ta Gusti! Mangga ta lajeng budhal sak punika. Yen kedangon mindhak selak ketebihan ledipun.

Sang prameswari kusuma dewi Satyawati kadherekaken emban kinasih. Nyai Sugandini, kala semanten lajeng bidhal saking pasanggrahan mawi nglimpekaken para cethi parekan ingkang kathah-kathah . sang dewi ingkang sampun samapta ing gati, mangagem nyamping limar, rasukan cemeng panjangipun dumugi jengku pinalisir ing pita emas, ukel bokor mengkurep mawi oncen ronce sekar melati cunduk sekar menur serta kados pangagemipun panganten putri ing pahargyan jangan maniran, nanging boten ngagem pelikan bangsaning sotya retna. Namung lambungipun sang nyai Sugandini ngampil pethen kajeng rasamala pinalipit ing kencana isi ganten miwah jebat kasturi. Bidhalipun sang putri ing wanci lingsir sepuh, benteripun ngiyeng-iyeng namung kanthi emban Sugandini. Mila lampahipun sang kekalih kala semanten limrahipun lajeng binasakaken.

Bathang ucap-ucap. Nanging tindakipun sang kekalih : boten ngucap boten segu tumbuh-tumbuh ingkang kadriya. Sadhatengipun ing palagan. Ing palagan sampun boten mrangguli prajurit gesang, ingkang wonten namung kunarpa pating glethak pating jlimpah saenggen-enggen carup awor lan bathanging kuda dirada sami kacelep ing kentelan ludira pinten-pinten pandeleng tebanipun, ewandene boten damel kandhegipun sang lumaksana. Laju tindakipun dewi Setyawati, wiwit ngambah blabaring ludira ingkang sampun garing dening bantering surya. Samargi-margi sang dewi tansah nyampar  tanganing prajurit taksih nyepengi dedamel nanging sampun pisah saking baunipun. Saenggen-enggen pating glundhung mustakanipun Satriya miwah Narendra ingkang rinengga jamang mas topong kencana nanging sampun pisah saking gembungipun. Ing riku sang prameswari wiwit magatosaken satungal tunggaling mustaka ing cipta enggala pinaggih kunarpaning raka Nata mawantu-wantu dewi Satyawati maspaosaken wedananing kunarpa raja pinten-pinten, nanging tansah kecuwan dereng pinanggih ingkang den upaya. Saya menengah tindakipun sang prameswari boten tumoleh sangsaying lampah, lemah kinipataken saenggen-enggen. Welahing lampah nglajengaken ngambah samodra marus, sang prameswari Mandraka lajeng ngasta teken putungan langkap miwah gondhelan baunipun nyai Sugandini, ewa dene boten mantra-mantra kongas masgul renguning panggalih. Samargi-margi, sang prameswari agung masposaken citraning kunarpaning para prajurit ingkang pating glethak pating jlempah saenggen-enggen. Laju tindakipun sang prameswari, bagskara sampun tunggang ancala ing iring pracima. Pra bagaskara sumirat abra markata pratandha meh surup praditya, sang prameswari meksa dereng pikantuk titik, ing pundi prenahe kang den upaya. Saking derenging karsa cawuh lan sangsayaning lampah, sang putri wredha kusuma Ratu Satyawati ingkang santosa ing tekad sampun geleng kadi mimis kencana, kala semanten temah wudhar kawi yos angluh panggresahipun yayah pasambatipun dhudha kasmaran.

1.     Dhuh jagad Dewabhathara

Dhuh Jawata adhuh Hyang Hotipati,

tinggalna solah ulun

kang kabiyatan dhuhkita

kapilayu ngulati layoning kakung

kang kasambut rananggana,

kalane ngadoni jurit

2.     Sanadyan sampun palastra

Wonten pundi kunarpanipun nenggih

Gurulaki ngong sang Prabu

Narapati Mandraka

kula asra mangastuti pandanipun

mangka cihnanipun susetya

sumungkem ring gurulaki.

3.     Garwanta kang kawlasarsa,

antenana bukur pangarib-arib,

punapi tepi delanggung,

suwarga pangrantunan,

datan dangu dasih paduka sumusul,

parikedah reruntungan,

sareng manjing suwarga di”

Makanten angeluh pangrantesipun kusuma Ratu Dewi Satyawati lebet dereng pikantuk titik anggenipun ngluru kunarpaning raka Nata Prabu Salya. Kala samanten sampun kasaputing ratri, surya sampun nuksmeng ancala. Sang prameswari temah kadheng tindakipun, asta kering anggung cepengan baunipun nyai sugandini, suku kacep ing kenthelan ludira ngantos sangandhaping suku jengku, ewadene boten rinaos.

Kandheging lampah kandheling panggresah, sang prameswari boten mendha pangesthining cipta, saged pinanggih kang den upaya. Salebetipun anjegreg samadya ning samodra marus peteng lelimengan, sang dewi dahat nalangsa ing bathara tinedahna layoning gurulaki. Sruning subarta kandhasing panalangsa, sang dewi timah pirsa clereting kilat-thathit sesanderan, miyah gebyaring gurita abebarungan boten antawis tebih saking prenahing jumenengipun. Tanggaping panggraita, dewi Satyawati adreng kepengin wikan, punapa whanipun ingkang sanget rekaos, dewi Setyawati miwah nyai Sugandini, sempoyongan sami murugi prenahing kitat. Eloking lelampahan, muleging ganda banger abacin uwabing bosokan bangke pinten-pinten carup ludira pindha samodra kasiliring samirna manda, saking sakedhik saya suda temah malih dados wangi angambar-ambar. Lampahipun sang dewi kantun watawis sarubuhing landeyan, ing riku wonten kunarpa raja sumang sang remukan rata, jajaning kunarpa taksih kuthah ludira mrathandani dereng dangu anggenipun nandhang brana. Nyarengi gebyaring kilat, sakplasan kongas cetha citraning kunarpa ingkang gumlethak ing rata. Kagayat ing manah sumedhot, gapruk dewi Satyawati dhawah kapidhara ngrungkepi padaning layon, boten enget purwa duksina.

Nyai Sugandini,ingkang lelabetanipun dhateng sang prameswari boten toleh lara pati kala semanten sampun boten saged bebentu sangsayaning Gusti, sabab sampun kapepetan budi boten wikan punapa ingkang kedah katindakaken. Ngantos kapara dangu kempaling telu ngatunggal tanpa subawa tanpa mosik, tambuh-tambuh sumandhaning raos. Amung gebyaring thathit ingkang leliweran miwah ganda arum ingkang angel cinandra ing sastra, saya dangu saya ngranuhi, saking sakedhik temah andayani sang kapidhara. Pungun-pungun wungu saking kapidhara, kusuma ratu Satyawati puara enget gatining karsa nanging saya karencana duhkitaning driya.

Saking awrating panandhang karantaning panggalih kusuma dewi Satyawati, kala samanten yayah pegating panon rat.

Tempuking prang Bhratayuda

ingkang lena wit labuh sabaya pati

cinandhang swarga mulya

Kusuma Ratu Satyawati ingkang dahat kogel anggenipun badhe nilar abdi kinasih, dupi pirsa aturipun emban Sugandini makaten punika, mongkoging panggalih ipun prasasat ngasoraken agenging wukir Himawan Pangraosipun sang putri kadi tampi wejangan ngengetaken empaning bebundhelanipun ingkang meh kelimput kabayatan panandhang.

Mesem ing galih dyah Satyawati, pana wenganing budaya ngesthi patitising tangguh kadi pepengetanipun nyai Sugandini, lekasing subrata, prawira ngekes kridha ning panca driya kinarya banter pangesthining cipta datan silih pangesthi, muhung pamoring Hyang Murbeng kawekas Empaning subrata, datan kapalang kumaraning ratri ingkang peteng ndhedhet lelimengan. Tyase dyah Setyawati malah padhang terawangan pana pranawa marang sangya kang cipta. Kala samana sajatining Satyawati sampun sarira tunggal kalayan purba wasesaning Hyang Murbeng kawekas. Asta gumlawat ngunus patrem ingkang sumelip ing lambung, cepret tumancep andheman mahanani pesating jitma saking raga sanalika dyah Satyawati palastra ngrungkepi kunarpaning raka Nata minangka cihna langgenging kasetyan.

Emban Sugandini ingkang sampun samapta ngayani kamukswan, miyarsa gumeburing Gustinipun, trangginas ngunus patremipun, gereng tumancep andhemanipun piyambak. Boten kaping kalih damel, nyai Sugandini ingkang setya ing Gusti, saampun telu-teluning atunggal dados kunarpa sumangsang remukan rata samadyaning palagan Bharata yudha.

Prabawaning budi luhur pena ing prasadya legawaing pati, pesating jitmanipun kusuma ratu dewi Satyawati miwah emban Sugandini sampun sami ngoncati raga, pareng parmaning Hyang Murbeng kawekas, kawasa mangreh isining suwargaloka. Para Wasu Pitri Maharsi isining suwarga ingkang sampun asarira suksma tuwin para waranggana ingkang sami mirsani gotrahing Bharat Yudha sarana lampah kadewatan, umyung sami medharaken sesanti mulya miwah nawuraken sarining puspita. Saenggn-enggen ngambar arum andumpara minangka pethukan jitmanipun sang Pralebdeng patrap.